Agjencia e lajmeve Kosovanews kosovanews.info
Fjala e dhënë duhet mbajtur; duhet mbajtur amaneti; amanetin s’e tret dheu; të japësh besën; të marrësh në besë dikënd; t’i japësh besën dikujt – të gjitha këto shprehje në traditën e shqiptarit, të ftojnë të jesh i paprekshëm e i pathyeshëm para çdo miklimi, para çdo shpërblimi, para çdo premtimi, para çdo kërcënimi, para çdo flijimi, e edhe përpara vdekjes.
Kur dëshironte të shprehte kuptimin, që kishte për të Besa, shqiptari përdorte shprehje të shkurtëra, të rënda, si shkëmbi, mbi të cilin kishte gjetur strehë, pikërisht për ta ruajtur Besën, në të gjitha kuptimet e fisme, që merr kjo fjalë: “Besa-besë e fjala- fjalë”; “Burri lidhet për fjalet e kau për brinash”. Amanetin e mban edhe toka”.
I mbështetur mbi këto thënie, që janë parime të vërteta, shqiptari, në rrjedhën e historisë së tij arriti ta mbajë besën me bindje të plotë, deri në heroizëm.
Derisa e prenë në besë. Qëndroi besnik ndaj vetes e kombit, deri sa besa u vra në njëmijë mënyra, kryesisht duke u quajtur pabesi. Me synimin që të kthehej vetëm në objekt muzeal a subjekt studimi për të huajtë.
Miqtë e Shqipërisë e të shqiptarit, duke e njohur nga afër këtë virtyt, mbetën të çuditur e shprehën lavdërimet më larta për burrin e thjeshtë të maleve tona, kur panë se dinte ta mbante besën në kushte të pabesueshme.
Ngjarjet, që kanë të bëjnë me këtë virtyt, janë më të bukurat e më të rëndësishmet në jetën e malësorëve besnikë.
Besë në gjuhën e shqiptarit do të thotë fjalë e dhënë dhe e mbajtur, armëpushim, besnikëri, përvuajtëri, nder, e sa e sa virtyte të tjera të përmbledhura në virtytin e Besës!
Shqiptarët e vjetër, jo më shumë se një gjysmë shekulli përpara, kur lidhnin besën me tjetrin, që mund të ishte edhe i huaj, mik e armik, nënkuptonin një lidhje në të gjitha rrethanat dhe e mbanin me të gjitha fuqitë e veta e të njerëzve të vet. Po të ishte nevoja, bëheshin hi e pluhur me fis, farë e pasuri, për ta mbajtur “Besën e dhënë”, humbisnin gjithçka, edhe vetë jetën, për të mos e thyer besën.
Fuqia morale e therorisë dhe e vetmohimit, që përmblidhen në fjalën “Besë”, sot ndoshta kuptohet me vështirësi; e aq më vështirë është të gjesh ndonjë popull, që ta ketë mbajtur besën, si populli shqiptar.
Shqiptari i traditës e shikon atë, që then besën e dhënë, si njeriun më të poshtër, më të ulët, më të përçudur. Besëthyesi përbuzet nga e gjithë vëllazëria, nga mbarë fisi, nga krejt kombi. Nuk ka më vend ndër mbledhje, ndër festa, ndër gëzime e as ndër morte.
Ky virtyt, që është i domosdoshëm e mbështetje për marrëdhniet shoqërore, edukohet në shpirt të fëmijës qysh në mituri, që e gjithë jeta dhe i gjithë veprimi i tij të ujiten e të frymëzohen prej besës.
Shumë fjalë të urta ka krijuar shqiptari për besën:
Besa asht ma e fortë se vdekja.
Besa e burrit, pesha e gurit.
Burri i mirë flet një herë.
Detit i ka hije vala, burrit, fjala.
Deti njihet në valë, burri njihet në besë e sa e sa të tjera.
Në Librin X të Kanunit të Lekë Dukagjinit, §.855, shkruhet:
“Me çue gjind per besë âsht kanû, me dhânë besë âsht detyrë e burrni”.
E nuk duhet harruar se thirrja më e fuqishme, që u drejtohet gjithë shqiptarëve nga Himni i Flamurit, tejet aktuale në 100 vjetorin e ngritjes së tij, është: “Të lidhim Besën për shpëtim!”.
E në përkthimin shqip të Biblës, nuk u përdor më fjala ‘Testament’, por ‘Besëlidhje’, që shqiptari ta kuptonte më mirë se besa e lidhur me Zotin është e pathyeshme!
Pas Besës, virtytet që çmon më shumë shqiptari i traditës, janë Urtia e Drejtësia.
“Me kenë burrë i urtë” ndër Malet shqiptare do të thotë të jesh njeri i zoti, që mund t’i zgjidhësh problemet më të kapërthyeshme e t’u japësh përgjigje të matura, pyetjeve më të vështira. Njeriu i urtë dallohet nga të tjerët për sjellje të mirë, për bisedë të qartë, për fjalë të peshuara, për gjykim me vend.
“Burrat e urtë” u çmuan përherë e në çdo vend e qenë krahu i djathtë në drejtimin dhe në ndihmën e popullit, aty ku shkohej pas Kanunit. Burrat e urtë e diftonin veten në mbledhje të katundit, ndër pleqni e kudo e lypte puna.
Prandaj Urtia, që fitohet me shumë mundime, edhe prej njerëzve të pashkollë, lidhet kurdoherë e në mënyrë të pazgjidhshme, me Drejtësinë. Prej këndej, shqiptarët u përpoqën t’i edukojnë fëmijët me këto dy virtyte, marrë së bashku, që në prehër të nënës e buzë vatrës, kur ishin fare të mitur.
Drejtësia, ashtu si e kuptonte shqiptari i traditës, kërkohej posaçërisht nga pleqtë, që merrnin mbi vete ose ngarkoheshin për të ndarë a për të pleqëruar çështjet e pazgjidhura e për të hyrë ndërmjetës, duke i pajtuar njerëzit e përçarë për probleme nga më të ndryshmet, që shoqërojnë jetën e përditshme. Probleme, këto, që ndër male mund t’i zgjidhte më shpejt gryka e pushkës.
Dhe nuk e kishin aspak të lehtë, ndërmjetësit, ta kryenin këtë detyrë, sepse tejet e vështirë është t’ia mbushësh mendjen fajtorit a ankuesit se çështja e tij u zgjidh me drejtësi. Por kur Urtia e Drejtësia lidhen bashkë në mënyrë të pazgjidhshme, edhe problemet më të ngatërruara zgjidhen drejt, pa pasur nevojë për kod e as për avokat.
Tradita na kujton se, sipas mendësisë së shqiptarit, përforcimi i drejtësisë a vërtetimi i një pohimi bëhet në mënyrë të padyshimtë, përmes besë në Ungjill, mbi elter a edhe “me gur” .
Me i qitë benë dikujt, ishte hapi i fundit që mund të bëhej, për të kërkuar të drejtën. Çështjen e besë e shtjellon gjërë e gjatë Kanuni i Maleve, si i atyre të Veriut, ashtu edhe të Jugut.
Po e ilustrojmë mendimin, me një skenë beje mbi Ungjill, me ngjyrime historike nga “Besëlidhja e Lezhës”, shkëputur nga shkrimi i Atë Daniel Gjeçajt OFM, me titull “Skanderbegu”:
“Në Lezhen e Gencit mblidhen në kuvend homeridat shqiptarë. Janë princat e Arbënit, të përmendun për armë e trimní, për zemër e urtí. Nuk i ka thirrë as Akili grek, as Leka i Madh maqedonas, as Burri epirotas. Nuk duen të ndeshkojnë as Trojen madhështore as të shtrojnë Azinë e hapët, as të maten me Romën e pathyeshme. Duen të mbrojnë tokët e të parëve, trojet e etënve, votrat e lokeve.
Arianitas, Topiaj, Muzakaj, Spanaj, Balshaj, Dukagjinas, Gropaj, Zakariaj e Dushmanaj rrahin bénë me dorë në Ungjill e flakë në zemër. Dridhen harqet e katedrales së Shën Kollit, kur akejtë me çakçirë e fustanella, tue thirrë në ndihmë Zotin e Orën e fisit, tue vû peng jetën e rrasën e vorrit, lidhen me besë të burrave, me atë besë që për shqiptarin asht jetë a dekë, bekim qiellet a shitim rrëfeje, së cilës s’i pështohet i gjáll. Para kambëve të elterit kryqzojnë shpatat, lirohen jataganash, në nderim të tempullit e në shenj paqe e vëllaznimi. Shtëpia e Zotit, e dijnë, s’duron kërcnim armësh as “sherbezllek krenie”. Xixillojnë kllefat nga ari, gurët e çmueshëm e fildishi. Ngatërrohen vetima armësh e flakë qirash që fafiten me dritë të lëmekët. E katedralja duket si qiella jonë në ditët e verës, kur shndrisin mija hyj vezullues.
Ndihet tashti një zâ i plotë e i kumbueshëm. I ngjet zânit të kumbonës së madhe që bjen në ditë të lumnueshme nga Kështjella e Lissusit mitologjik. Asht zâni i Princit të Krujës, i cili “par inter pares” për kambë, por i pashoq ndër të zgjedhun për dukë e zotsí, shqipton i pari: “Për ketë bé bâ para Zotit, e si e bâna më ndihmoftë, pa më dalë para shpirti trupit, ‘i pëllambë tokë t’Arbënisë s’ ia lëshoj pa gjak të ‘pakryqit’ e i gjáll s’i trathtoj vëllazënt e farefisin”. Përsërisin, pa huqë një germë ketë bé, tanë princat mbas tij. Jehon beja, si jehon shkambi i Velës, që përcjellë valë-valë me qinda herësh të njejtën fjalë e shprehje.
Shën Gjergji luftár e Shën Kolli mrekullbâs, ipeshkëv e frat, janë dishmitárë. Më ketë jetë e më atë jetë, tash e përherë, kanë për të kenë shkas dënimi a shtim lumnie për betárë, simbas besës së mbajtun apo të thyeme. Djalë mbas djali ka për t’u thanë për trathtarët se i vrau beja e thyeme, ajo bé që vret deri në të shtatëtin brez e që heret a vonë trathtarin e qet faret si krypa barin”.